Professor Əbülfəz Rəcəbli
Professor Əbülfəz RəcəbliƏbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli 1936-cı il mayın 6-da Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. 1959-cu ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) Filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, sonralar Bakı Dövlət Pedaqoji Dillər institutunun İngilis dili fakültəsi və başqa ali məktəblərdə ali təhsilini davam etdirmişdir. 1967 və 1978-ci illərdə o, qədim Orxon-Yenisey yazılı abidələrinin dili mövzusunda müvafiq olaraq namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını müdafiə etmişdir. Beləliklə, Türkoloji dilçiliklə bağlı elmi fəaliyyətinə gənc yaşlarından başlamışdır.
Bakı Dövlət Universitetində fəaliyyəti
1967-ci ildən etibarən Əbülfəz Rəcəbli Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Ümumi dilçilik kafedrasında pedaqoji və tədqiqat fəaliyyəti göstərmişdir. Onun müəllim vəzifəsində çalışdığı bu dövr təxminən 55 il davam etmişdir. Həmin müddət ərzində Rəcəbli 50-dən artıq monoqrafiya və 200-dən çox elmi məqalənin müəllifi olmuşdur. Bu əsərlərin əsas mövzuları türkoloji mətnlər, ümumi və nəzəri dilçilik məsələləri, sosiolinqvistika və talış dili kimi müxtəlif dilçilik sahələrini əhatə edir. Professor Rəcəbli BDU-da gənc alimlərin hazırlanmasında, tələbələrə mühazirələrin təşkili və elmi rəhbərlikdə misilsiz xidmətləri ilə seçilir. Onun rəhbərliyi altında bir çox magistrant və dissertant yetişmiş, gənc tədqiqatçılar elmə cəlb edilmişlər.
Elmi-tədqiqat sahələri və əsas töhfələri
Əbülfəz Rəcəbli türkoloji araşdırmalar sahəsində ilk növbədə Orxon-Yenisey yazılı abidələrinin dilinə dair fundamental tədqiqatlara imza atmışdır. O, “Orxon-Yenisey abidələri dilində felyaratma”, “Orxon-Yenisey abidələrində felin məna növləri” və “Orxon-Yenisey abidələri dilində felin tərzləri” kimi monoqrafiyaları yazaraq qədim türk yazısının dil xüsusiyyətlərini dərindən araşdırmışdır. Bundan əlavə, professor Rəcəbli “Ulu türklər” və “Uyğurlar” adlı əsərlərində türk xalqlarının tarixini tədqiq etmiş, bu monoqrafiyalar türkoloji irsimizə dəyərli töhfə kimi qəbul edilmişdir.
O, ümumi və nəzəri dilçilik sahəsində də geniş yaradıcılıq fəaliyyəti göstərmişdir. Misal üçün, 1988-ci ildə nəşr olunmuş “Dilçilik tarixi” kitabı sovet dövründə Azərbaycan dilçiliyinin tarixini əhatə edən önəmli nəşrlərdən biri sayılır. Onun dünya dilçiliyinin görkəmli simaları – Ferdinand de Süssür, Vilhelm fon Humboldt, Uilyam Uitni və sair – haqqında hazırladığı monoqrafiyalar elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Eyni zamanda Rəcəbli müasir dilçilik nəzəriyyəsinin aktual məsələlərini də tədqiq etmiş, 2004-cü ildə nəşr etdirdiyi “Sosiolinqvistika” monoqrafiyası ilə Azərbaycan dilçiliyində nadir mövzuya müraciət etmişdir. Onun “Dil, şüur, cəmiyyət, tarix” (1993) və “Tipoloji dilçilik”, “Universalilər dilçiliyi”, “İnterferensiya” kimi əsərləri ümumi dilçilik nəzəriyyəsinə həsr olunmuşdur
Talış dili və digər sahələr
Professor Rəcəblinin elmi maraq dairəsi yalnız türkoloji və nəzəri dilçiliklə məhdudlaşmır. Onun talış dilinin öyrənilməsinə xüsusi marağı vardır. Alim “Məktəblinin talışca–azərbaycanca lüğəti”, “Talış dilinin orfoqrafiya lüğəti”, “Talışlar və talış dili”, “Talış dilinin fonetikası”, “Talış dilinin leksikası” və dördüncü sinif şagirdləri üçün “Talış dili” dərsliyi kimi bir sıra dərs vəsaitləri, lüğət və monoqrafiyalar çap etdirərək talış dili tədqiqatlarına əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. O, həmçinin tarix, linqvokulturalogiya və ölkəşünaslıq istiqamətində elmi əsərlər yazmışdır.
Elm irsinin dəyərləndirilməsi və gənc alimlərin hazırlanması
Professor Rəcəbli dilçilik elminə verdiyi zəngin töhfələrə görə həmişə yüksək hörmət qazanmışdır. O, türkoloji irsimizin qorunmasına və inkişafına xüsusi diqqət göstərmiş, türk xalqlarının dil və mədəniyyət tarixini işıqlandıran əsərlər yaratmışdır. Elmi seminar və konfranslarda səsləndirilən fikirlərə görə, Ə. Rəcəbli gənc tədqiqatçıların yetişdirilməsində də misilsiz xidmətlər göstərmişdir. AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov professor Rəcəbli haqqında çıxış edərkən onun yüksək ixtisaslı kadr hazırlığına verdiyi əvəzsiz töhfəni xüsusi olaraq vurğulamışdır.
Bu il 89 yaşını tamam edən professor Əbülfəz Rəcəbli Azərbaycan elm tarixində özünəməxsus yeri olan alimdi. Onun rəhbərliyi altında hazırlanmış əsərləri, müəllim fəaliyyəti və elmi məktəbi bugün də davam etdirilir. Bu möhtəşəm yubiley günü münasibətilə professor Əbülfəz Rəcəblini ürəkdən təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı, firəvan həyat və yeni-yeni elmi uğurlar arzulayırıq.
“Bu yazını hörmətli professor Əbülfəz Rəcəblinin 89 illik ömür yoluna və elmi irsinə ehtiram olaraq paylaşırıq.”